Кога PMLA ќе нè повика да размислуваме за состојбата на феминистичката теорија денес, тоа мора да е затоа што постои некој проблем. Дали за феминистичката теорија се мисли дека е во неволја затоа што феминизмот се изморил? Или затоа што теоријата има проблем? Или – како што ми изгледа – заради двете причини. Теоријата е збор што го користиме кога зборуваме за нешто што е направено во постструктуралистичката традиција. (Лис Иригарај и Мишел Фуко се „теорија“; Симон де Бовоар и Лудвиг Витгенштајн не се.) Постструктуралистичката парадигма сега е исцпрена. Живееме во ера на „криза“ или, како што би рекол Томас Кун, во ера во која умира старото, а новото сè уште не е родено (74-75). Основните претпоставки на феминистичката теорија, во сите разновидни облици во кои се појавува таа денес (квир теорија, постколонијална феминистичка теорија, транснационална феминистичка теорија, психоаналитичка феминистичка теорија итн) сè уште се инспирирани од некоја верзија на постструктурализмот. Тогаш не е чудо што големото феминистичко дело денес произведува само досадно предвидливи дискусии.
Тоа не е проблем само на феминистичката теорија. Чувството на замореност, доминација на теоретската doxa која веќе нема да каже ништо ново, преовладува и во нефеминистичката теорија. За да се појави посмислен труд, мораме да се оттргнеме од старите парадигми. Теоретичарите, без разлика дали се феминисти или не, мораат одново да размислат за своите најосновни претпоставки за јазикот и значењето, односно помеѓу јазикот и моќта, јазикот и човечката заедница, телото и душата (или како и да сакаме да го наречеме внатрешниот живот).
Феминизмот ? дава поткрепа на феминистичката теорија. Меѓутоа, денес иднината на феминизмот е под знак прашање. Од средината на деведесеттите забележав дека за повеќето мои студентки феминизмот веќе не е главен политички ниту личен проект. На Универзитетот Дјук повремено одржувам семинар со назив Феминистички класици. На првиот час ги прашувам студентките дали се сметаат себеси за феминистки. Вообичаено, одговорот е не. Кога прашувам дали се за правото на жената на слобода, еднаквост и правда, одговорот секогаш е да. Тогаш ги прашувам: „Дали тоа значи дека сепак сте феминистки?“ Вообичаено, одговорот е следен: „О, па ако тоа е сè што подразбирате под феминизам, тогаш сме феминистки. Но, никогаш не би се нарекле себеси феминистки.“ Кога ќе ги прашам зошто, долготрајната, комплицирана дискусија открива дека во мојот либерален, привилегиран американски кампус со млади жени, кои никогаш не би поднесувале законска или институционална неправда, веруваат дека, ако се наречат феминистки, другите луѓе ќе мислат дека се наметливи, склони кон доминација, агресивна и нетолерантна и – што е најлошо од сè – дека ги мразат мажите.
Се разбира, и денес има млади жени кои со задоволство се нарекуваат феминистки. Мене ме вознемирува тоа што се толку малку во време кога повеќето жени и мажи споделуваат барем некакви феминистички погледи. Меѓу другото, жените кои се пријавуваат за курсот Феминистички класици обично не се против феминизмот, но се одлучни тој страшен, грд збор да не го поврзуваат со себеси. Сведоци сме на раѓањето на цела нова генерација жени кои внимаваат на секој неконвенционален разговор за родот да дадат вовед: „Не сум феминистка, но…“
Конзервативните екстремисти
Што го предизвикало тој вчудоневидувачки прекин на врската помеѓу идејата за правото на жената на слобода, правда и еднаквост и зборот феминизам? Една од причините секако е успехот на конзервативната кампања против феминизмот која се водеше во деведесеттите, кога некои конзервативци, популарни во медиумите, зборуваа многу груби нешта во тој правец. Така во 1992 година Пет Робертсон безочно изјави: „Феминистичката програма нема врска со рамноправноста на жената. Тоа е социјалистичко движење, движење против семејството, кое ги поттикнува жените да ги остават мажите, да ги убијат своите деца, да се занимаваат со магија, да го уништат капитализмот и да станат лезбејки.“ Истата година Раш Лимбо го пласираше терминот „феминацистки“ и така даде сопствен придонес за патријархатот:
„Сакам сите одвратни феминистки да ги наречам со името што навистина го заслужуваат: тие се феминацистки. [Еден мој пријател] го искова тој збор за да ги опише сите женски личности нетолерантни кон секој став кој е спротивставен на милитантниот феминизам. Често го користам за да ги опишам жените кои опсесивно продолжуваат да го спроведуваат холокаустот на модерното време: абортусот…
Феминацистка е жена за која најважното нешто во животот е да се погрижи да се извршат колку што е можно повеќе абортуси. Нивното расудување е сосема просто. Абортусот е единствениот и најдобар начин милитантните жени да ја искажат својата тенденција кон моќта и да го потврдат своето верување дека мажите се непотребни.“
Некои екстремни изјави на Лимбо и Робертсон брзо беа заборавени. Споменувањето на магиите немаше долг век на траење. Обвинувањата на Робертсон поврзани со социјализмот и антикапитализмот исто така немаа долг живот, не затоа што социјализмот стана поприфатлив во Америка, туку затоа што од 1989 година капитализмот практично доби глобална улога без конкуренција. Реториката против абортусот не се промени многу од 1992 година: таквиот јазик останува јазик на раздор како што и секогаш бил. Она што навистина е жално е фактот што остатокот од таа демагогија стана дел од преовладувачките струи во американската култура.
Робертсон, вешто, ја почнува својата изјава така што го одвојува феминизмот од неговите историски корени, односно од барањата за рамноправност на жената. На тој начин манипулира со фактот дека во 1992 година жените успеале да добијат поголеми права од кога било дотогаш. Бидејќи рамноправноста начелно е прифатена, Робертсон смета дека барањето за рамноправност повеќе не може да го дефинира феминизмот. Оттука, ги претставува феминистките како ирационални екстремистки кои сакаат многу повеќе од рамноправност: го мразат семејството, ги презираат своите мажи (ако воопшто ги имаат) и стануваат лезбејки. (Робертсон цврсто верува дека идејата за лезбејството ќе им биде одбивна на десно ориентираните Американци.) Кога феминистките ги нарекува убијци на деца, тој ја поткрепува темата за уништување на семејството и ги претставува феминистките како демонски уништувачки, жени кои се наоѓаат на спротивниот пол од ангелските христијански мајки, кои ги сакаат своите мажи и ги негуваат своите деца. Пораката гласи дека феминистките се полни со омраза.
Бесрамниот неологизам на Лимбо во прв план го става абортусот: феминистките се нацистки, кои радосно го спроведуваат холокаустот над неродените деца. Но, тоа не е сè. Заклучокот е дека феминацистки се „сите женски личности нетолерантни кон секој став кој е спротивставен на милитантниот феминизам“. Ако се запрашаме што е „милитантен феминизам“, на крајот од наведената изјава добиваме одговор дека за „милитантните жени“ се карактеристички „тежнеењето кон моќта“ и „верувањето дека мажите се непотребни“.
Колку и да се навредливи, громогласните бладања на Робертсон и Лимбо посочуваат на трите идеи за феминизмот кои станаа речиси општо место за поширокиот денешен политички спектар: (1) феминистките мразат мажи и мислат дека сите жени се жртви на злобната машка моќ; (2) феминистките се изразено догматични, нефлексибилни, нетолерантни и неспособни да ги преиспитаат своите појдовни ставови; и (3) бидејќи секоја разумна личност е за правото на жената на еднаквост и правда, феминистките се толпа фанатици, маргинални лудаци и екстремистки, малцинство кое сака моќ, чии идеи не заслужуваат сериозно да се разгледаат.
Разочараните феминистки
Таквите идеи нема да наидат на широк прием кога би ги застапувале само радикалните конзервативци. Меѓутоа, во деведесеттите години слични идеи изнесувале и либералите, па дури и левичарите. Многу феминистки, особено поранешни феминистки и самопрогласени феминистки кои сакале да го преправат феминизмот според своја мерка, користеле исти клишеа за да ја истакнат сопствената различност. Во текот на деведесеттите се појавија цела низа книги кои застапуваа „нови“ и „реформирани“ видови феминизам – „феминизам за правна еднаквост“, „феминизам на моќ “, „феминизам на тврд орев“ – и се покажа дека сите тие сфатиле дека е неопходно да се отпочнат напади кон феминизмот воопшто.
Да почнеме од идејата дека феминистките мразат мажи и дека некритички се однесуваат кон жените. Во текот на деведесеттите години многу божемни реформаторки на феминизмот посветиле многу време на дистанцирање од таквите идеи, со што само го зацврстиле тврдењето дека повеќето феминистки се склони кон поедноставен и мелодраматичен начин на размислување. „Мажите не се виновни само затоа што се мажи, а жените не се беспрекорни само затоа што се жени“, напиша Кејти Ројфи 1994 година. Истата година една од главните критичарки на феминизмот, Кристина Хоф Самерс отиде толку далеку што тврдеше дека феминистките толку ги мразат мажите што ги мразат и сите жени кои одбиваат да ги мразат мажите: „Ниедна група жени не може да води војна против мажите, а истовремено да не ги оцрнува жените кои ги почитуваат тие мажи“. „Родовите феминистки“, како што ги нарекува Самерс, постојано „благонаклонето, заштитнички и сожалувачки се однесуваат кон непросветените жени затоа што таквите жени се „социјализирале“ во системот пол/род и не можат да ? одолеат на желбата за погрешни нешта во животот. Ретко го признаваат презирот кон несреќните жртви на патријархатот“.
Во книгата Sacred Cows од 1999 година, британската новинарка Розалинд Кауард, своевремено позната феминистичка теоретичарка, изјави дека престанала да биде феминистка бидејќи веќе не се сложува со „основното феминистичко уверување дека жените никогаш не можат да бидат моќни како мажите и, обратно, дека мажите никогаш не можат да бидат во позиција на ранливост“. Во Америка, конзервативката Кети Јанг го напиша речиси истото во книгата од 1999 година, симптоматично наречена Ceasefire! Why Women and Men Must Join Forces to Achieve True Equality: „Фокусирајќи се на приватното незадоволство на жените, феминизмот поттикнува не само некаков вид колективен женски нарцизам… туку и се врзува за митот за женската морална супериорност и деморализацијата на мажите“. Дури и инаку постојаната феминистка Сузан Фалуди била заведена од таа идеја: „Фрлањето на вината на заговорот на мажите речиси го доведе феминизмот до крајот“, напиша во книгата Stiffed од 1999 година, посветена на тешката положба на мажите во Америка.
Потоа, тука е и обвинувањето дека феминистките се толпа фанатици неспособни да ги преиспитаат своите појдовни ставови, нетолерантни кон критика, решени да ги потиснат противниците – накратко, дека се Савонароли на современата родова политика. Исто така, тие ставови ги преземале жените со конкурентски проекти, меѓу нив, на завидно место, и Камил Паља, која 1992 година изјави дека „феминизмот е во огромна неволја, дека сега е преплавен со мунисти и култисти кои копнеат по религијата и кои, во име на својата апсолутна вистина, се подготвени да ја потиснат слободната мисла и слободниот говор“.
Тврдењето дека феминистките се толпа догматски сталинисти е особено корисно за луѓето кои промовираат свои книги. Ако авторката рече дека пишува против „естаблишментот“ кој е немилосрден противник на нејзините ставови, дури и истрошените стари мисли можат да се претстават како нови и радикални. Можеби токму затоа Кејти Ројфи во својата книга The Morning After го обвини феминизмот за „погубно уверување дека за своите појдовни ставови не треба јавно да размислуваме, дека не треба да ги анализираме ниту да се сомневаме во нив“. Ројфи вели дека полицијата на феминистичката мисла дури ги преземала медиумите: „Кога зборуваат за прашањата за сексуално вознемирување и силување на љубовен состанок, главните медиуми рециклираат и ни враќаат еден ист став, иако во малку поинаков облик“, се жалеше таа. Наспроти тоа, својата книга ја претстави како храбар чин на несогласување со сеприсутниот догматизам.
Ројфи за себе вели дека е дисентерка, а Јанг, која израснала во Советскиот Сојуз, се нарекува себеси дисидентка. Алудирајќи на храбриот отпор на антисталинистичките дисиденти во Источна Европа – оние на Солженицин и Сахаров од ерата на Студената војна – таа својата критика на феминизмот ја гледа како осамен глас против родните гулаци кои ги изградиле феминистичките централни комитети на чело на земјата, која можеби некогаш била земја на слободни луѓе, но сега е препуштена на „радикалниот феминистички естаблишмент“. Кога пред себе имаме такви теории на заговор, отрезнувачки делува сознанието дека тие дисидентки не ги прогонувало феминистичкото политбиро ниту неговите книги некогаш биле запалени на феминацистички клади.
Најподмолниот облик на критиката на феминизмот дискретно ја провлекува идејата дека феминистките се лудаци од маргините кои потполно се откажале од работите на обичните жени. За разлика од конзервативците кои тоа го кажуваат отворено, феминистките и поранешните феминистки од деведесеттите во своите книги се служат со низа неодредени, омаловажувачки алузии на она што „некои“ или „многубројни“ феминистки го прават и го мислат. Таквите формулации сега станаа присутни секаде, па ги има, не во помала мера, и во либералните весници и списанија.
Мичико Какутани во својот приказ на книгата Stiffed од Сузан Фалуди, објавена 1999 година, попатно забележува: „[Оваа книга] се дистанцира од редуктивните претпоставки кои ги шират многу феминистки“. „Многу“ е збор кој овде извршува валкана работа. Зборовите „некои“, „повеќето“, „голем дел“, „често“, „одредени“ итн., функционираат на ист начин. „Тврдоглавата глупост проткајува голем дел од феминистичките дела за сексуалноста“, тврди Дафни Патај во книгата Heterophobia. Младата британска критичарка на феминизмот, Наташа Волтер ги натрупа модификаторите: „Темата која често го привлекуваше најголемото влијание на неодамнешните феминистки е темата за нетрпеливоста [кон хетеросексуалноста]. Отфрлањето на хетеросексуалните романси стана доминантно и во одредени феминистички тврдења“. Таквите формулации ? овозможуваат на говорничката да го избегне именувањето „некои“, „многу“ и „одредени“ феминистки за кои вели дека се залагаат за такви нешта. (Дополнителна предност е тоа што може да го избегне и досадното прашање за доказите.) Нема потреба ниту да праша дали некоја феминистка некогаш се држела до „редуктивни претпоставки“ произведени за спасителката да се претстави како длабоко разумна.
Ситните суптилни забелешки против „некои“, „многу“ или „одредени“ феминистки добиваат идеолошка моќ токму заради таквата неодреденост, бидејќи таа делува како празно платно на кое читателите можат да ги проектираат своите најголеми стравови и така на критичарката на феминизмот ? овозможува да го искористи секој негативен стереотип за феминизмот во културната имагинација. Алузиите дадени во навидум благ манир, впрочем, иницираат група неискажани, фантазматични слики. „Некои феминистки се редуктивни.“ „Многу феминистки мразат мажи.“ Сега останува на нас точно да замислиме што прават редуктивните мразачки на мажите и каде се. На тој подмолен начин лезбејките кои на коњи ги палат градниците, злобните кастраторки кои јадат мажи за појадок или кукавичките феминистки-жртви кои вреват дека се силувани на љубовен состанок или сексуално вознемирувани иако ни најмалку не провоцирале никого, лесно можат да станат скриена позадина на божемните нештетни алузии на „некои“, „многу“ или „одредени“ феминистки.
Дали феминистичката теорија има иднина
Се обидов да покажам дека во деведесеттите години бран книги и есеи од незадоволни феминистки, поранешни феминистки и жени со различни идеи за тоа како треба да се промени феминизмот, дадоа свој придонес за конзервативната кампања против феминизмот. Резултатот е ситуацијата што ја имаме денес: феминизмот стана неизречив грд збор, не само меѓу студентките, туку и во медиумите. Тој прилив на помалку или повеќе популарните книги кои се обидуваа да го реформираат феминизмот не е прекинат случајно. Ниту во последно време имаше многу статии за феминизмот во весниците и списанијата: тоа прашање како да е толку исцрпено што веќе не е вредно за споменување. Но, затоа сега имаме сè поголем број статии за тоа дека на жените им е тешко да ги комбинираат работата и мајчинството и дека младите жени денес чувствуваат дека слободно можат да заборават на „наметливиот“ и „догматски“ феминизам од генерацијата на своите мајки. Жените кои во седумдесеттите години прибегнувале кон феминистичка анализа на своите ситуации сега користат книги за самопомош, иако некои од тие тие книги всушност нудат основни, разумни феминистички совети, но – се разбира – не го користат грдиот збор. Тешко може да се избегне заклучокот дека самиот феминизам стана крајно непријатно нешто во големи делови од американската култура.
Забелешките на жените кои во деведесеттите години го критикуваа феминизмот создаваат слика за феминистките како емоционално нечувствителни, одбивни, студени, доминантни и моќни мајчински фигури. Моите студентки мислат дека таа слика на наметлива, агресивна феминистка, која мрази мажи, покажува во што би можеле да се претворат тие кога би станале феминистки. Се плашам дека сите тие всушност во тоа гледаат жена која не може да се надева дека ќе биде сакана, не толку затоа што ја сметаат за непривлечна (иако и тоа се случува) колку затоа што таа не знае што е љубов.
Таа слика за феминистките и феминизмот ужаснува и ја открива ужасната состојба на нештата. Јасно е дека во текот на изминатите петнаесетина години академскиот феминизам – феминистичката критика и феминистичката теорија – не направи ништо за да ја подобри општата културна слика за феминизмот. Тоа можеби не е никакво чудо: во Америка јазот помеѓу науката и општата култура е особено длабок и тешко е да се премине. Сепак, ако ние – академските феминистки – не го прифатиме предизвикот, дали можеме да бидеме сигурни дека тоа ќе го направи некој друг?
Ако феминизмот треба да има иднина, феминистичката теорија – феминистичката мисла, феминистичките дела – мора да биде во состојба да покаже дека феминизмот има нешто мудро и корисно да им каже на жените кои настојуваат да се изборат со секојдневните проблеми. Мораме да покажеме дека, кога станува збор за разбирањето на љубовта и односите на пример, добрите феминистички дела можат да имаат повеќе смисла од книгите за самопомош. Мораме да покажеме дека феминистичката анализа на животот на жените може успешно да им помогне на оние кои ја сфаќаат сериозно. Токму тоа, 1949 година, го направила книгата The Second Sex (Le deuxieme sexe) на Симон де Бовоар. The Second Sex, тој прекрасен пример на она што врвната феминистичка теорија може да го пружи, со стил и истенченост опфаќа широк дијапазон теми, од историја и филозофија, преку секс, сексуалност и мајчинство, до облекување и шминкање. Книгата на Симон де Бовоар истовремено е длабоко филозофска и длабоко лична, а бидејќи како појдовна точка за сериозно размислување го зема она што е обично и секојдневно, им се обраќа на обичните читатели и професионалните филозофи.
Сознанијата до кои доаѓа де Бовоар се од фундаментално значење и за современиот феминизам. Но, таа го анализирала светот во кој живеела. Ние мораме да го анализираме својот свет. Некаков Second Sex на нашето доба би морал да има суштински глобален опсег, да го осветли секојдневниот живот, да биде подеднакво читлив и за научниците и за оние кои не се тоа, а сепак да развива автентично нови идеи за она што денес врши репресија над жените за да посочи кон патот кон (понатамошно) ослободување на сите нивоа на животот. Мора кон културата, книжевноста и уметноста да се однесува со подеднаква сериозност како што се однесува кон историјата, филозофијата, психологијата и психоанализата, економијата, политиката и религијата. Мора да се занимава со личниот развој, работата, образованието, љубовта, односите, староста и смртта и притоа да ги земе предвид сите промени што се случиле од 1949 година во положбата на жената. Со оглед на фактот дека во изминатите педесет години се објавени голем број истражувања за жените, можеби нема да биде можно една личност да го направи сето тоа. Можеби треба да се надеваме дека малку поголем број книги ќе го заземат местото кое го има The Second Sex, а не само една.
Бовоар била посветена на политичката и индивидуалната слобода и сериозни филозофски истражувања на секојдневниот живот на жените. Според моето мислење, токму тоа е она на што треба да се посвети една феминистка, а постструктурализмот не бил склон кон тоа. Покрај тоа, 1949 година Бовоар била припадничка на новото поттикнувачко движење. Додека ја пишувала The Second Sex, чувствувала возбуда заради ширење нови и моќни идеи кои ќе донесат нови сознанија на сите полиња. Жените кои на крајот од епохата на постструктурализмот интелектуално созреваат мораат да се ослободат од наследството на интелектуалната традиција која е истражена во целост. Нема да добиеме нова и уверлива анализа за положбата на жената сè додека не најдеме нова теоретска парадигма. Можеби новите феминистички гласови кои сите имаме потреба да ги слушнеме токму сега се подготвуваат да прозборат.
Извор: okno.mk
