Говорот на омраза во контекст [2]

ЕЛЕНА МИХАЈЛОВА

Говорот на омраза произведува и натамошни непожелни последици. Несанкционираното стигматизирање и демонизирање на односните групи со текот на времето ја слабее сензитивноста на општеството и охрабрува клима во која нивниот дискриминаторен третман се прифаќа како нормален. Насилството или егзистенцијалната закана која е имплицитна во говорот на омраза тогаш излегува на површината. Кога определена група ќе ја обесчовечите и со говорот ќе ја држите надвор од заедницата на еднакви, таа потоа лесно може да биде предмет и на физички напади и насилство (она што им се случува на Ромите во Македонија). 

ОПСТРУКЦИИ Понатаму, говорот на омраза причинува голема штета и на општеството во целина. Тој го повредува идеалот на еднаквоста или еднаквиот третман и принципот на недискриминација кои се фундаментални за секое демократско општество. Создава бариери на недоверба и непријателство помеѓу индивидуите и групите и ги опструира нормалните релации помеѓу нив, со други зборови, има разјадувачко влијание на колективниот живот или капацитет да ја оштети социјалната ткаенина и да ги раздели заедниците. Во оваа смисла често пати се напоменува дека говорот на омраза има штетно влијание на општествениот ред, мир и квалитетот на животот во заедницата.    Меѓутоа, иако говорот на омраза го носи овој дух на нетолеранција и деструкција, тој не мора задолжително да резултира со насилство или јавни нереди. Оние кои го користат или треба да бидат мотивирани од ваквиот говор е сосема можно да не дејствуваат по него. Исто така, и групата која е таргетирана со овој говор може да се воздржи од реакции или пак да биде премногу заплашена за воопшто да пружи отпор.

ОХРАБРУВАЊЕ НА НАСИЛСТВО Доколку причините за неговата забрана ги гледаме главно и единствено во заканите по јавниот ред и мир, се губи од вид првичната повреда која овој говор им ја прави на односните индивидуи. И дополнително, ние на некој начин охрабруваме насилство, односно индиректно се укажува дека ќе биде заштитен оној кој најмногу ќе се разгневи. На пример, посвесни сме за случаи на говор на омраза кон албанската етничка заедница во ситуации кога таа ќе го изрази својот револт преку протести, немири и други нереди, отколку кон исто така експлицитни примери на говор на омраза (и дела од омраза) кон, на пример, Ромите или ЛГБТ заедницата во Македонија – кои не предизвикале такви нереди. Ефектот од ваквото разбирање на штетата од говорот на омраза е тоа што најранливите групи во општеството стануваат уште поранливи, бидејки нивната повреда е невидлива за институциите, затоа што таа во прв ред и не предизвикала насилство/нереди.      

НЕСАНКЦИОНИРАЊЕ Што се однесува до втората линија на политичката узурпација на овој правен концепт, паралелно со неговото правилно разбирање, комплетно отсуствува и неговата примена. И најјасните, најескплицитните примери на говор на омраза (и покрај постоечките правни механизми) остануваат несанкционирани.        Дури, не само што власта не го санкционира говорот на омраза власта, туку и го охрабрува или понекогаш и директно го продуцира (слики со калашњикови во изборен процес; пароли смрт за каури, смрт за шиптари, итн). Всушност, говорот на омраза тука почна да игра важна улога во обезбедувањето на политичка мобилизација на непријателство против определени групи и во изборните периоди (а Македонија во последната деценија е во еден континуиран пред-изборен процес) овозможува да се игра на “етничката карта” во остварување на персонални партиски добивки. Честото радикализирање на таа “етничка игра” завршува во говор на омраза и дела од омраза. Значи, вистинското институционално градење во односите меѓу заедниците подразбира (меѓу останатото) и правно санкционирање на говорот на омраза и делата од омраза, а не некакви политички тргувања на партнерите во власта.       

ГОВОРОТ НА ВЛАСТА Конечно, власта мора да ја разбере својата моќ на говорен субјект. Да сфати што значи да се биде означител во политичкиот дискурс. Демократската власт не зборува на начин кој го загрозува самиот говор. Таа не ја употребува моќта (во и вон говорот) за да го направи слободниот социјален простор за говорење целосно невозможен. Кога говорот на неразумните и насилните се наметнува како политички говор, тогаш разумниот и толерантниот говор почнува да се забранува, потиснува, гуши, да му се суди.    

Би заклучила дека слободното изразување е возможно само под определени околности, како што се општествената стабилност, меѓугрупната хармонија и кулутрата на пристојност. Kога државата го забранува говорот на омраза со цел да се создадат и одржат овие услови, таа го ограничува слободниот говор не само во интерес на другите вредности, туку исто така и во негов сопствен интерес. Со други зборови, додека го ограничува изразувањето на едно ниво, таа го консолидира и продлабочува на друго. Па така, “стеснувањето” на слободата на изразување со забраната на говорот на омраза овозможува поголем социјален простор за слободата на изразување на сите групи во општеството, т.е. овозможува жива дебата со разновидни аспекти на јавниот интерес која дава глас на различните перспективи и погледи.  

Надвор од оваа расправа останува прашањето за последиците од казнувањето на говорот на омраза кои може да се анализираат во земјите каде што има судска практика. Тој проблем кај нас се чини потполно апстрактен. Кај нас треба да се започне со применување на законските одредби кои го казнуваат говорот на омраза (што се денес неспорни меѓународни стандарди). Постои и развиена практика на Европскиот суд за човекови права која треба да се примени. И конечно, неопходно е општото подигнување на сензитивноста кон овие феномени.

Текстот е излагање на доц. д-р. Елена Михајлова во рамки на Меѓународниот симпозиум “Слобода на изразување”, одржан на Правниот факултет “Јустинијан Први” во Скопје, на 27.02.2014 година