Сите граѓани и граѓанки на Република Хрватска, како и сите странски државјани и државјанки, ако имаат волја за тоа, може во било која матична служба да поднесат пријава за склучување животно партнерство. Венчањето, потоа, треба да се одржи помеѓу 30 и 45 дена од денот кога парот за првт пат бил во матичната служба.
Теоретски, првото хрватско истополово венчање може да се случи најрано на 5ти октомври. Условот, секако, е ниту еден од партнерите или партнерките да не бидат веќе во друг брак или во друго животно партнерство. Тоа се докажува со потврда за брачната состојба или најнов извод од матична книга. Другиот услов е партнерите да имаат ист пол запишан во службените документи.
Животното партнерство се склучува на свечен начин, пред матичар или матичарка, така што Република Хрватска и симболично ги третира еднакво и со еднакво почитување двете семејни заедници, и бракот и животното партнерство. Животното партнерство како што е дефинирано со закон претставува заедница на семеен живот, додека бракот според Уставот на Република Хрватска е под посебна заштита на државата. Уставот сега ги штити сите семејства и ги третира еднакво. Освен правата, со ова се признава и најголемата вредност кај животното партнерство, а тоа е силната симболика – истополовите парови се семејство, кои своите партнерства ги склучуваат (тоа е и службен термин – „склучување на животно партнерство“) пред претставник на матичната служба, матичар/матичарка (ова партнерство не се склучува пред нотар).
Политичкиот пазар на SDP и HDZ
Животното партнерство не е граѓански брак, ниту пак требаше да биде негова замена. Туку треба да се разбере како посебна семејна заедница која треба да остане и тогаш кога граѓанскиот брак за истополовите партнери ќе биде возможен. Тоа сега не е возможно заради три причини. Прво, затоа што мнозинството од оние кои одлучуваат никогаш не го истакнале граѓанскиот брак за истополови партнери. На прстите од една рака може да се пребројат оние народни претставници кои пред уставните забрани за истополови бракови билe за тоа граѓанскиот брак да им се овозможи на сите, без оглед на нивниот пол. Другата причина, секако е уставната забрана за истополовите бракови со која Хрватска се најде на листата на срамот, заедно со некои источно-европски земји кои граѓанскиот брак го резервираа само за партнерите со различен пол. Тоа, како што е познато, беше овозможено после стравично малиот одзив на референдумот (38%), затоа што политичкото пазарање помеѓу HDZ и SDP, односно помеѓу Јадранка Косор и Зорана Милановиќа, резултираше со променет Устав за осигурување на валидноста на референдумот за приклучување кон Европската Унија без оглед на тоа колку била излезноста на референдумот.
Но со тоа не заврши политичкиот пазар, туку SDP предлагаше во членот 14 од Уставот кој се однесува на правата и слободите во врска со ,,без оглед на сексуалната ориентација’’ (кои исто така можеа да доведат до брачна еднаквост во РХ), иако предлогот беше повлечен откако HDZ отстапи од своите позиции околу фиксните квоти за пратениците од дијаспората. Третата и клучната причина е непостоењето на општествен консензус за тоа дека склучувањето на граѓански брак треба да им се овозможи и на истополовите парови. Ниту една европска држава не ги признала граѓанските бракови за истополовите партнери без мнозинството на граѓани тоа да го поддржува, како што во ниту една европска држава тоа не се случило без претходно да се воведе животно/регистрирано односно цивилно партнерство.
На денот кога животното партнерство стана легално, интересно беше навраќањето на почетното активистичко делување, од пред 10 години, кога неколку ,,клинци’’, активисти и активистки, со герилска акција го облепиле Правниот факултет во Загреб со хомофобични цитати од шефицата на катедрата за семејно право – Дубравка Храбар, која иронично во Vjesnik, во очи на носењето на Законот за истополови заедници изјавуваше дека ,,хомосексуалните парови се неприродни’’ и дека ,,на хомосексуалците не им е забранет бракот, туку тие самите не сакаат да го искористат’’. Оттука, патот до животно партнерство не беше лесен ниту едноставен. Хрватска, од Владимир Гурден и Дубравка Храбар (“madrac-mudrac demokratije”) и расправите за ,,хетеросексуалниот космос’’, сепак еволуираше до една пристојна европска земја, каде што дури и HDZ го тврди она на кое што се спротивставуваше со сексистички јазик…
Најголемото значење на животното партнерство е неговата силна симболика – истополовите парови се семејство
А тоа, како што е познато, беше Законот за истополови партнерства кој денес, заслужено, заминува во аналите на историјата. Истиот настана како трул компромис помеѓу SDP и тогаш-владеачката HSS, во мај 2013 г. со што теоретски беше овозможено остварување на правата: издржување и распределба на заедничкиот имот. Меѓутоа истополовите заедници останаа мртво слово на хартија и досега ниту еден суд нема донесено решение за постоење на истополова заедница. Затоа се претпоставува, дека овој закон му е драг на HDZ. И не само затоа што Законот за истополови заедници беше неприменлив, туку затоа што ЛГБТ лицата не можеа да го прифатат ниту да се идентификуваат со него.
Друг обид за усвојување на некаков облик на денешното животно партнерство, следуваше во времето на првата Влада на Санадер. Насловен како Закон за регистрирано партнерство, беше предлогот од страна на Шиме Луќин од SDP и независниот Иво Банац во парламентот, кој подоцна беше изгласан во парламентите на Германија и Британија. Како што тие предлагачи стануваа дел од опозицијата, така во почетокот на приказната јасно беше дека тоа ќе заврши лошо, иако тоа беше значаен обид за создавање на некаква обврска за некое следно парламентарно мнозинство. Откако Иво Банац ја напушти пратеничката работа и стана икона на клерикалната десница, денес предводи организација која во Хрватска ја доведе Judith Reisman, додека пак Шиме Луќин е еден од 26-те застапници кои пред три недели го изгласаа Законот за животно партнерство, односно гласаа и за вклучување на правото на посвојување деца.
Животното партнерство мораше да се дефинира како семејна заедница
Иако, многуте посериозни моменти на законското препозанавање на истополовите партнерства претходеа во овие неколку години. Во очи на последните парламентарни избори, сегашната владечка коалиција отворено во својата пргорама, за прв пат најави донесување на закон кој ќе го регулира истополовото партнерство, но не и овозможување на граѓански брак за истополовите парови. Така на средбите на Zafreb Pride, после неколку часовни состаноци, било одлучено да се учествува во застапувањето за ново законско решение, коалицирање за истополовите партнери и поддршка за негово носење доколку се испочитуваат двете – за Zagreb Pride клучни – начела: идните истополови партнери да може да ги одгледуваат своите деца, и партнерството да се дефинира како семејна заедница која институциите на државата ќе ја препознава, со почетниот свечен чин на склучување на истото, односно венчавање.
Затоа е значајно венчањето, склучувањето на животно партнерство да не се нарекува ,,регистрација’’ и сходно на тоа, партнерството да не се нарекува регистрирано партнерство. Текстот за предлогот на Zagreb Pride беше наречен ,,Предлог нацрт на Законот за животно партнерство‘‘ и со тоа се започна застапувањето. Првиот состанок бил побаран на почетокот на февруари 2012 година во Министерството за социјална политика и млади, каде што бил добиен одговорот дека некое друго министерство ќе биде надлежно за изработката на тој закон. Тоа било потврдено, за кратко време, и од тогашната министерка во Владата – Мирела Холи, која изјавила дека законот ќе се работи под Министерството за администрација, што за почеток и не звучело така добро.
Истовремено во САД, американскиот претседател Обама го имаше своето историско интервју за телевизијата ABC, во кое јавно рече дека го променил мислењето околу истополовите бракови и одлучил да ја поддржи брачната еднаквост, како и за реакцијата на неговото семејство по однос на овој став. Таа вест не само што експлодираше во американските медиуми, што значеше и политички крај на DOM и предлогот 8, туку имаше влијание и во Хрватска. Реагираше и премиерот Зоран Милановиќ, најавувајќи дека наскоро ќе биде донесен закон со кој на истополовите парови ќе им бидат овозможени истите права како и на хетеросексуалните парови. Нештата почнаа да се поместуваат од прославата на Меѓународниот ден против хомофобијата и трансфобијата, која оваа година била организирана од страна на правобранителката за еднаквост на половите, на која говореше и министерот Арсен Баук и за прв пат ја изрече (подоцна познатата) мантра – истполовите парови ќе ги добијат истите права кои се однесуваат на бракот, само без посвојување и името ,,брак‘‘.
Мерење на силите
Есента истата 2012 година, одржан е првиот состанок на работната група за изработка на (тогаш наречениот) ,,Нацрт предлог на Законот за регистрирано партнерство‘‘. Освен претставници на сите релевантни министерства, во работната група учествувале и претставник на канцеларијата на правобранителот за еднаквост на половите – заменикот правобранител Горан Селанец, претставник на Правниот факултет во Загреб Александра Кораќ Граовац и по два претставника од ЛГБТ организациите. Уште на првиот состанок било јасно дека постојат различни концепти за тоа што треба да содржи новиот закон, од тоа дека треба да биде закон кој ќе го регулира само уписот во регистарот на регистрирани партнерства, преку ултралиберални концепции на граѓански договори пред нотар чиј опсег на правата и регулација на односите ќе зависи од партнерите, до тоа дека сите се наоѓаат на погрешен пат и дека работната група треба да се распушти.
До крајот на 2012 година, биле одржани само неколку состаноци на кои во најголем дел се одмерувала силата на аргументите, односно кој може подолго да зборува, кој има најголеми реторички способности, кој има поголем авторитет или легитимитет, а кој пак има погласна база зад себе. Сепак на таквите првични состаноци, биле донесени неколку значајни одлуки: законот да се вика Закон за животно партнерство (со речиси едногласна поддршка, а со други алтернативи за нарекување Закон за истополови заедници или Закон за регистрирани партнерства), партнерството ќе се склучува пред матичар, раскинувањето на партнерството со согласнот на партнерите ќе биде поедноставно од разводот на бракот, додека пак регулацијата на односите кои се однесуваат на децата на животните партнери биле оставени за крајот на изработката на законот, иако тогаш се‘ уште не било јасно дали воопшто за тоа ќе се расправа.
И покрај тоа што Zagreb Pride во својот предлог Закон за животно партнерство предвидувал полово неутрална одредба според која две лица, независно од полот, може да склучат животно партнерство – решение кое постои во Белгија и Холандија и од неодамна во Малта (и сите три земји со таквите животни партнерства се обезбедува и правото на заедничко посвојување на деца), никој не бил согласен со тоа, освен претставничката на Министерството за правосудство Сандра Артуковиќ Куншт.
Протекување на информации во екот на собирањето потписи за референдумот за брак
Тоа што следуваше е општо познато. На Божиќ, 2012 година, бискупите започнаа агресивна и мразечка хомофобична кампања, дотогаш незабележана во Хрватска. Тоа беше само увертира на следното. ЛГБТ заедницата беше обвинета дека ја уништува Хрватска, и сето тоа под плаштот на борбата против здравствената грижа во школите, претставена како некаква ,,родна идеологија‘‘ и ,,хомосексуална пропаганда‘‘. Работната група за изработка на Законот за животно партнерство, во тој период, не се состанувала, веројатно затоа што дел од членовите на таа група интензивно работеле на изработката на Законот за семејство. Истовремено, францускиот парламент ја изгласа брачната еднаквост, со поддршка над речиси 60% од граѓаните на Франција, додека во Хрватска започна собирањето потписи за референдум за внесување на дефиниција на бракот во Уставот, што значеше наводна заштита на бракот од ,,француското сценариот‘‘, наспроти тоа што во Хрватска дотогаш не постоела политичка иницијатива за брачна еднаквост. Тоа го знаела и ,,јаката‘‘ екипа која го започнала собирањето на потписите. Се чинело дека информациите се добиваат директно од состаноцие на работната група за изработка на Законот за животно партнерство, во која учествувала и професорката Кораќ, која подоцна по собирањето на потписите ја напуштила работната група и и‘ се приклучила на Жељка Маркиќ во свеченото предавање на потписите за референдум во хрватскиот парламент.
Истовремено, на улицата Максимирска каде што е лоцирано Министерството за администрација во Загреб, работата со животното партнерство станала неделна обврска. Крајните рокови се приближувале. Законот требало да се испрати на усвојување во Влада и на прво читање во парламентот. Во очи на летото 2013 година, започнала расправата и за уредување на семејните односи и односите на животните партнери и нивните деца. За претставниците на министерствата, особено на оние клучните – Министерството за администрација и Министерството за социјална политика и млади, да разберат што се‘ треба да се направи, потребно било да им се објаснува (буквално) како ,,настануваат‘‘ децата на истополовите парови, поточно како се планираат, и зошто е важно тоа кога посвојувањето заради политички одлуки не доаѓа предвид, како и уредувањето на односите помеѓу небиолошките родители, родителите и нивните деца. За тоа најмногу помогнале личните и вистинските приказни на парови, преку лични средби, писма и текстови објавувани од страна на медиумите. Така, пред еден состанок на работната група, crol.hr објавил приказна за две мајки и нивниот син, како и тоа дека министерот Баук ја прочитал таа објава на својот таблет пред почетокот на седницата. Дали тоа било пресудно за внесување на партерска грижа за децата во законот, не се знае, но факт е дека борбата за таквата грижа траела до самиот крај.
Активното учество на граѓаните и граѓанките беше од пресудна важност
Како што се приближуваше крајот на процесот, така сето тоа станало јавна работа. Законот стигнал до јавна расправа во екот на референдумската кампања, во ноември минатата година, 13 месеци по првиот состанок на работната група. Околу 7 месеци законот бил Во парламентарната процедура, а изгласан е на 15 јули 2014 година, на тринаесеттата седница на овој парламентарен состав, како тринаесетта точка, со 89 гласови ,,за‘‘. Самата парламентарна процедура не била толку долга како што се чинеше. Квалитетот на расправите и дискусиите на средбите во парламентот зависеше од средба до средба, но може да се заклучи дека сите пратеници звучеле попаметно за време на попладневните сесии или кога камерите се исклучени. Со исклучок на Дујомир Марасовиќ.
Кога се‘ ќе се собере, од пресудна важност било тоа што граѓаните учествувале во процесот на донесување Закон за животно партнерство, како преку јавните расправи, така и преку трибини и стотина меилови, но и преку работата на здруженијата како што е Zagreb Pride, кое сите свои капацитети ги вложи во тоа законот да биде што е можно подобар. Да не беа толку вклучени граѓаните, законот ќе беше донесен без нив, но веројатно немаше да биде опфатена и партнерската грижа за децата, ниту пак значајните симболички елементи кои сега ги содржи Законот за животно партнерство. Но не затоа што оние кои ги предлагаат и донесуваат законите не го сакаат тоа, туку затоа што знаат многу малку за ЛГБТ луѓето и ЛГБТ искуствата.
Треба да се говори јавно и гласно за своите потреби, за својата нерамноправност, за дискриминацијата, за своите животи, за тоа како настануваат децата во лезбејските семејства, за тоа како ЛГБТ луѓето не се автомобили кои треба да се регистрираат, туку живи луѓе – животни партнери и партнерки – кои имаат потреби и права кои им припаѓаат со самиот факт на тоа што живеат во Хрватска. Само со ,,аутирање‘‘ може да се направат големи чекори и промени во свеста кај луѓето, односно отварање на очите кај нив. А на многумина, всушност, тоа им се случи благодарејќи на несреќниот референдум, но и благодарејќи на голем број ЛГБТ луѓе кои се бореа за животното партнерство. Како никогаш порано, во последните две години, ЛГБТ луѓето излегоа во јавноста и говореа за своите животи, никогаш порано немало толку луѓе на Поворките на гордоста, никогаш порано толку млади луѓе не биле ,,аут‘‘, никогаш порано не се разговарало толку многу за правата на ЛГБТ луѓето.
Мисијата на хрватското ЛГБТ движење мора да биде комплетен политички, економски и културен пораз на клерикалната десница
Денес, кога Законот за животно партнерство е влезен во сила, мора да се остане свесен за еден факт: дека се‘ уште е почеток на борбата за еднаквост во Хрватска. Првото венчавање, секако ќе се памети, медиумите и по некој таблоид ќе сакаат тоа да го проследат како да станува збор за кралска венчавка, но брзо потоа ќе се врати нормалниот живот. Ќе се врати вообичаениот живот, кој и понатаму е оптеретен од хомофобија, трансфобија, дискриминација, дела од омраза, и борба за правата кои сега се гарантирани – да бидат почитувани и остварени.
Од денес, кога и Хрватска е една од земјите која ги признава истополовите партнери како семејна заедница, мора да се продолжи со борбата за целосна граѓанска и политичка еднаквост за ЛГБТ луѓето. Мора да се гарантира дека таквата еднаквост ќе биде закон во земјата и стварност во целиот свет. Продолжувањето на борбата за еднаквост на ЛГБТ во наредните десетлетија ќе се одвива во многу поширок контекст на борбата за човекови права во Европа, каде што клерикалната десница, како што е случај во Хрватска, цели на самите темели на демократскиот поредок – Уставот и парламентот.
Оттука, ЛГБТ движењето има огромна одговорност во годините кои следуваат. Секако, мора да продолжи борбата за своите права до целосна еднаквост за ЛГБТ, но треба да постои вклученост и во борбата за правецот во кој ќе се движат државата и општеството. Мисијата на хрватското ЛГБТ движење треба да биде комплетен политички, економски и културен пораз на клерикалната десница. Што е клерикална десница? Тоа е добро организирана, добро финансирана коалиција на моќни групи кои сакаат да ја задржат, ,,зацементираат‘‘ постојната хиерархија на родовите, економските, националните, етичките и верските односи. Тоа се групи кои се противат на правата на ЛГБТ луѓето, човековите права, репродуктивните права на жената, работничките права, правата на националните малцинства, правата на азилантите и бегалците, образовните и економските реформи. За да се победи клерикалната десница мора да се биде храбар и видлив.
Извор: http://www.crol.hr
